Brain drain ή dead brain?

Ο κ. Ραφαήλ Μάρκελλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ) και πιστεύει ότι “μία ιδιαίτερα ανησυχητική πτυχή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα είναι ότι ίσως ωθήσει άξιους επιστήμονες να αναζητήσουν καλύτερη τύχη σε κάποια άλλη χώρα”. Εγώ έχω την αίσθηση ότι μπερδεύει το αίτιο με το αιτιατό.

Θα σας πω μια ιστορία, τη δική μου, ελπίζοντας να διαλύσω λίγο τη σύγχυση. Είμαι μηχανικός με διδακτορικό και δουλεύω στην Ελβετία από το 2006. Έφυγα για διάφορους λόγους, ένας από αυτούς ήταν η σιγουριά μου ότι η χώρα κατέρρεε ενώ όλοι μου λέγανε ότι συμβαίνει το ανάποδο. Στο αεροπλάνο για τη Ζυρίχη, εκείνη την Κυριακή που έφυγα, είχα μαζί μου ένα μάτσο εφημερίδες, όπως κάθε Κυριακή. Άνοιξα την Ελευθεροτυπία και το «Έψιλον» είχε αφιέρωμα στους Έλληνες με διδακτορικά που φεύγουν στο εξωτερικό και υποστήριζε ότι υπάρχει δραματική αύξηση στο brain drain. Για μένα ήταν μια ειρωνεία της τύχης αλλά ξαναθυμάμαι εκείνη τη σκηνή κάθε φορά που διαβάζω άρθρα αυτού του είδους. Και δεν είναι σπάνιο, πολλές φορές ακαδημαϊκοί αγγίζουν αυτό το θέμα αλλά ποτέ δεν το αρπάζουν. Και σίγουρα η ακαδημαϊκή κοινότητα στην Ελλάδα είναι μέρος του προβλήματος.

Πιστεύω ότι η αναχώρηση δυναμικού για το εξωτερικό δεν είναι αποτέλεσμα της παρούσας κρίσης, αλλά φαινόμενο της κρίσης αξιών της τελευταίας δεκαετίας. Και  για να είμαι πιο σαφής:

1.       Οι έλληνες δεν θα φύγουν έξω τώρα. Καταρχάς γιατί έχει πληγεί η αξιοπιστία μας, ακόμα και πολλών που δουλεύουμε χρόνια έξω. Ένα χρόνο προσπαθούμε να το μαζέψουμε. Δουλειές γενικά δεν υπάρχουν. Που θα πάνε οι έλληνες; Όπως διαπιστώνει εξάλλου και το άρθρο οι έλληνες ούτε θέλουν πραγματικά να φύγουν και θέλουν πολύ να γυρίσουν. Γιατί; Απλά, γιατί ο Ολλανδός μπορεί να κάνει σπιτικό και στην Αγγλία και στην Αμερική χωρίς να αισθάνεται ξένος. Μιλάει τη γλώσσα, είναι δυτικός, είναι πιό ευπροσάρμοστος και ίσως πιο κοσμοπολίτης. Εμείς είμαστε πάντα ξένοι και “έθνος ανάδελφο”. Πέραν της Κύπρου δεν υπάρχουν άλλες χώρες με τις οποίες να έχουμε πολλά κοινά ώστε να αισθανθούμε ότι δεν χάνουμε τίποτα με το να παραμείνουμε εκεί. Επίσης ο Ολλανδός δεν έχει πίσω σπίτια και οικόπεδα (και μανούλα που μαγειρεύει όλη μέρα). Δεν του κάνει διαφορά. Το ζήτημα της περιουσίας είναι σημαντικό. Ο άλλος σου λέει “έχω σπίτι να μείνω και γλυτώνω και το ενοίκιο”. Γιατί να φύγει ή να μην θέλει να γυρίσει;

2.       Οι έλληνες επιστήμονες δεν μπορούν να κάνουν έρευνα στην Ελλάδα. Οι θέσεις ΔΕΠ δίδονται στους κολλητούς (τουλάχιστον στο ΕΜΠ που ξέρω) και στην κλίκα. Ο ρόλος του ερευνητή είναι συνυφασμένος με του λακέ και του δουλοπάροικου. Θυμάμαι (νομίζω ήταν το Π.Δ. 164/2004 αν δεν κάνω λάθος) το ζήτημα της μονιμοποίησης των συμβασιούχων και ειδικά των ερευνητών στα ΑΕΙ που καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες. Τότε είχαν περιέργως αρχίσει να εμφανίζονται στο ΕΜΠ διάφοροι παλιοί αποτυχημένοι ΥΔ που άρχισαν να παίρνουν μέρος στα αστεία εσωτερικά προγράμματα. Δεν μου είχε κόψει τότε, αλλά μετά κατάλαβα. Με 2 χρόνια προϋπηρεσίας μονιμοποιήθηκαν. Αυτό όμως ίσχυε μόνο για τα εσωτερικά προγράμματα. Όσοι δουλεύαμε σε Ευρωπαϊκά προγράμματα ήμασταν ανεπιθύμητοι ερευνητές δεύτερης κατηγορίας. Ποτέ δεν ήθελα να προσληφθώ οπότε δεν με ένοιαζε, αλλά τότε χάθηκε πολύ δυναμικό. Θυμάμαι μάλιστα που στα τελευταία ερευνητικά που συμμετείχα, πάντα ως ελεύθερος επαγγελματίας, θέλανε να τους υπογράψουμε και χαρτί ότι δεν θα έχουμε άλλη δραστηριότητα πέραν του ερευνητικού. Αμ ελεύθερος επαγγελματίας, αμ να σε έχω και απκλειστικό!

3.       Πάντα μου άρεσε η αγορά. Αλλά ούτε και εκεί τα πράγματα ήταν όμορφα. Έχω στείλει πολλά βιογραφικά σε πολλές εταιρείες ανά τον κόσμο. Η μόνη χώρα από την οποία δεν έχω πάρει απάντηση (παρά μίας λαμπρής εξαίρεσης, της AVIN) είναι η Ελλάδα. Επειδή πολλές φορές μου είχε τύχει να μου στείλουν εμένα βιογραφικά, και παντα απαντούσα, ακόμα και συμβούλευα τους υποψήφιους ή τους έδινα πληροφορίες για άλλες δουλειές που είχα ακούσει, ποτέ δεν κατάλαβα πως μπορεί κάποιος να λαμβάνει ένα  CV από κάποιον, συχνά συνάδελφο ή γνωστό γνωστού και να μην απαντάει ποτέ! Για το ελληνικό middle (αλλά και senior) management όσοι έχουμε ασχοληθεί με το πανεπιστήμιο είμαστε λίγοι. Για όλο τον άλλο κόσμο είμαστε και αναγκαίοι και ικανοί. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι στην Ελλάδα πρέπει να βγάλω το διδακτορικό από το CV μου. Άρχισα να λέω ότι απλά δούλευα στο ΕΜΠ και παρατήρησα ότι στα – λιγοστά – interviews που είχα πετύχει στην Ελλάδα, τα στραβά χαμόγελα άρχισαν να ισιώνουν. Λίγο, αλλά αισθητά!

Αν φεύγουν λοιπόν οι νέοι, δεν φταίει η οικονομική κρίση αλλά η μόνιμη κρίση management τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα. Δεν είναι καινούριο, είναι παλιό. Πάντα ήθελα να ζήσω έξω. Για να δώ πως είναι, να ζείς να δουλεύεις. Να μάθω πράγματα που ίσως να μην τα φανταζόμουνα. Εδώ οι εταιρείες και οι άνθρωποι δεν είναι καλύτεροι ή χειρότεροι. Σαν εμάς είναι. Η μεγάλη διαφορά είναι στο management. Αμα βλέπουν έναν άνθρωπο, δεν βγάζουν το δρεπάνι να του πετσοκόψουν την όρεξη. Βγάζουν μια ωραία μηχανή αρμέγματος και αρχίζουν να βγάζουν λεφτά. Αυτή είναι η μία διαφορά. Η άλλη είναι ότι δεν περιμένουν αποτελέσματα αμέσως. Κάνουν υπομονή. Και σε πολλές περιπτώσεις ρισκάρουν. Στην Ελλάδα δεν ρισκάρουμε, το έχουμε ξεχάσει. Δεν επενδύουμε στους νέους. Οταν ήμουνα νέος ερευνητής προσπάθησα να πάρω μία χρηματοδότηση για νέους ερευνητές. Ολα τα λεφτά πήγαν σε γέρους καθηγητές. Οι εταιρείες περιμένουν να παρουν πίσω σίγουρα κέρδη. Εξω, κάνεις 10 ventures για να σου βγούν τα 2 και να καλύψεις τη χασούρα από παντού. Αυτά τα πράγματα, όσο δεν υπάρχουν στην Ελλάδα και δεν διορθώνονται, οι νέοι ερευνητές θα φεύγουν. Οσοι δεν είναι κολλητοί τουλάχιστον.